Bệnh Vàng Da Ở Chó – Bệnh Viện Thú Y Pethealth

Vàng da (hay còn gọi là Hoàng đản) ở chó là một triệu chứng không hiếm gặp tại các phòng khám thú y khi nhận được những ca bệnh đến khám và điều trị. Nguyên nhân màu vàng xuất hiện trên da và niêm mạc chó là kết quả của sự tích tụ sắc tố bilirubin trong huyết tương và các mô. Mức độ bilirubin huyết thanh bình thường phải dưới 10 µmol / L và vàng da chỉ xuất hiện khi mức độ khoảng 35 µmol / L. 

I. Phương pháp tiếp cận với vấn đề vàng da ở chó

Điều quan trọng trọng trong việc tiếp cận với vấn đề vàng da ở chó là phải tìm ra được nguồn gốc của tăng Bilirubin. Việc tiếp cận và phân tích sẽ đi theo 3 hướng:

– Bilirubin tăng do bệnh lý trước gan

– Bilirubin tăng do bệnh lý tại gan

– Bilirubin tăng do bệnh lý sau gan

Việc xác định dựa trên phân loại này rất quan trọng vì nó giúp xác định danh sách chẩn đoán phân biệt và dựa vào đó, chúng ta phải lên kế hoạch chẩn đoán và đưa ra phác đồ điều trị hoặc điều trị ổn định.

1. Vàng da ở chó do nguyên nhân trước gan

a. Bản chất của chuyển hoá

• Vàng da trước gan xảy ra khi tốc độ sản xuất bilirubin vượt quá khả năng bài tiết của gan. Bilirubin là sản phẩm thoái hóa của Heme – một thành phần có trong Hemoglobin của hồng cầu. Trước khi đi tới gan, bilirubin ở dạng chưa được kết hợp hay còn gọi là bilirubin gián tiếp, khi đến gan bilirubin sẽ kết hợp với các loại đường nhất định để tạo ra một dạng hòa tan trong nước gọi là bilirubin liên hợp hay còn gọi là bilirubin trực tiếp.
• Nồng độ bilirubin tự do cao trong huyết tương có nguồn gốc từ sự phân hủy lớn hemoglobin có thể lấn át chuyển hóa bilirubin ở gan. Vì gan thường rất hiệu quả trong việc tạo bilirubin liên hợp, nên quá trình tán huyết phải diễn ra cấp tính và nghiêm trọng mới gây ra vàng da. Do đó, bệnh nhân bị vàng da trước gan luôn bị thiếu máu trầm trọng.
• Vàng da thường chỉ thoáng qua, vì quá trình tan máu liên tục đủ lớn sẽ gây ra vàng da dai dẳng và gây tử vong do thiếu máu. Thiếu máu tán huyết ở chó và mèo thường là bán cấp tính hoặc mãn tính.

• Về mặt lý thuyết, vàng da trước gan sẽ gây ra mức bilirubin tự do cao và mức bilirubin liên hợp bình thường. Tuy nhiên, việc gan tăng sản xuất bilirubin liên hợp để đáp ứng với mức độ cao của bilirubin tự do có thể lấn át cơ chế bài tiết của tế bào gan, đặc biệt nếu chức năng gan bị suy giảm do thiếu oxy thứ phát do thiếu máu nặng. 

b. Nguyên nhân phổ biến của bệnh vàng da trước gan ở chó

• Thiếu máu tan máu qua trung gian miễn dịch 
• Nhiễm độc tính của kẽm
• Bệnh thiếu máu tan máu Heinz-body
• Các bệnh Ký sinh trùng máu
• Phản ứng truyền máu
• Giun tim (hội chứng caval)
• Thiếu máu tán huyết do giảm phosphat máu
• Độc tính của acetaminophen
• Phân giải isoerythrolysis ở chó sơ sinh

2. Vàng da ở chó do nguyên nhân tại gan

a. Bản chất của chuyển hoá

• Vàng da tại gan là do rối loạn chức năng tế bào gan hoặc đường mật trong gan. Sự hấp thu và liên hợp bilirubin tự do của tế bào gan bị suy giảm, cũng như giảm sự bài tiết bilirubin liên hợp ở tế bào gan và mật. Vì gan khỏe mạnh có dự trữ chức năng lớn, hầu hết các chức năng bình thường của gan (bao gồm cả chuyển hóa bilirubin) không bị suy giảm trừ khi bệnh gan nặng. 
• Các bệnh gan nhẹ như bệnh gan do tiểu đường hoặc steroid thường không gây vàng da. Về mặt lý thuyết, bất kỳ nguyên nhân nào gây rối loạn chức năng gan nghiêm trọng đều có thể gây ra vàng da. 
• Mặc dù gây ra rối loạn chức năng gan sâu sắc, một số bệnh (đặc biệt là bệnh hệ thống cửa gan) hiếm khi gây ra vàng da. Vì sự bài tiết bilirubin liên hợp ở tế bào gan là bước hạn chế tốc độ chuyển hóa bilirubin, nên vàng da ở gan có thể liên quan đến việc tăng nồng độ bilirubin liên hợp trong huyết tương và nồng độ bilirubin tự do thì bình thường. 
• Thông thường, sự tích tụ nội bào của bilirubin liên hợp trong gan bị hỏng và làm cho bilirubin tự do cũng tích tụ trong tế bào gan, sau đó cả hai dạng bilirubin tràn vào tuần hoàn. Giống như vàng da trước gan, vàng da tại gan thường là sự kết hợp của tăng bilirubin máu không liên hợp và liên hợp.

b. Nguyên nhân phổ biến của bệnh vàng da tại gan ở chó

• Bệnh gan nhiễm độc
• Ung thư gan (nguyên phát hoặc di căn)
• Bệnh amyloidosis gan
• Bệnh viêm gan mãn tính
• Leptospirosis
• Viêm gan chó truyền nhiễm
•  Xơ gan / xơ gan

3. Vàng da ở chó do nguyên nhân sau gan

a. Bản chất của chuyển hoá

• Vàng da sau gan thường do tắc hoặc vỡ mật, suy giảm bài tiết bilirubin liên hợp vào ruột non. Vì các sắc tố bilirubin như urobilin không thể vào ruột nếu tắc nghẽn hoặc vỡ hoàn toàn, phân có thể trở thành màu xám. 
• Tắc hoặc vỡ đường mật có thể gây ra vàng da nghiêm trọng trong điều kiện chức năng tế bào gan bình thường. Vàng da sau gan thường phát triển dần dần, thường xuyên nhất trong khoảng thời gian vài ngày hoặc thậm chí vài tuần. 
• Vàng da thứ phát sau tắc mật ban đầu liên quan đến nồng độ bilirubin liên hợp trong huyết tương tăng cao và nồng độ bilirubin không liên hợp bình thường. Tuy nhiên, vì gan không thể bài tiết bilirubin dư thừa qua đường mật, nên bilirubin liên hợp và tự do sẽ tích tụ trong tế bào gan và tràn vào tuần hoàn. 
• Bilirubin liên hợp cũng có thể tự liên kết trong tuần hoàn. Các trường hợp tắc mật mãn tính do đó có thể biểu hiện với một hỗn hợp tăng bilirubin máu không liên hợp và liên hợp. 
• Sự tắc nghẽn mãn tính cuối cùng cũng sẽ trực tiếp làm suy giảm chức năng tế bào gan (có thể là do sự tích tụ của các axit mật gây độc cho gan), dẫn đ���n sự kết hợp của vàng da tại gan và vàng da sau gan. 
• Vỡ đường mật với hậu quả là viêm phúc mạc mật sẽ gây ra tăng bilirubin liên hợp tiến triển do bilirubin khuếch tán vào tuần hoàn từ khoang phúc mạc.

b. Nguyên nhân phổ biến của bệnh vàng da sau gan ở chó

• Tắc nghẽn đường mật: Viêm tụy (cấp tính hoặc mãn tính) với sự chèn ép của ống mật
• U tân sinh (ruột, tụy hoặc gan) với sự chèn ép của ống mật
• Bệnh sỏi mật hoặc mật cô đặc
• Vỡ mật: Vỡ ống mật hoặc túi mật do chấn thương

II. Triệu chứng lâm sàng của hội chứng vàng da ở chó

1. Vàng da trước gan 

Bệnh nhân có vàng da trước gan rõ ràng thường bị tán huyết nặng, và các dấu hiệu lâm sàng của thiếu máu (suy nhược, niêm mạc nhợt nhạt, nhịp tim nhanh và thở nhanh) có xu hướng chiếm ưu thế. Tan máu nội mạch nghiêm trọng có thể gây ra hemoglobin niệu (nước tiểu ‘rượu vang’).

Niêm mạc chó mắc vàng da trước gan thường nhợt nhạt và có màu vàng nhạt

2. Vàng da tại gan

Động vật bị vàng da do bệnh gan luôn có rối loạn chức năng gan sâu nên vàng da thường xảy ra đồng thời với các dấu hiệu khác liên quan đến suy gan như sụt cân, chán ăn, báng bụng, nôn mửa, tiêu chảy, đa niệu, rối loạn đông máu và bệnh não gan (thay đổi trạng thái ý thức do suy gan)

Vàng da tại gan thường gây sụt cân nghiêm trọng ở chó

3. Vàng da sau gan

Vì vàng da liên quan đến vỡ mật xảy ra sau khi tái hấp thu các sắc tố mật tích tụ trong khoang phúc mạc, động vật bị vàng da sau gan này luôn có cổ trướng rõ rệt. Viêm phúc mạc mật thường được dung nạp tốt, và có thể kết hợp với tình trạng khó chịu tối thiểu, chán ăn, sốt hoặc đau bụng trừ khi dịch màng bụng bị nhiễm trùng.

III. Kế hoạch chẩn đoán bệnh vàng da ở chó

1. Xét nghiệm Huyết học Packed Cell Volume PCV

Chỉ riêng huyết học thường đủ để chẩn đoán vàng da trước gan, vì bệnh tan máu luôn phải trầm trọng trước khi vàng da trở nên rõ ràng (Bình thường PCV dưới 15-20% ở chó và 10-15% ở mèo). Vì thiếu máu ít nghiêm trọng hơn khó có thể gây ra vàng da có thể phát hiện được trên lâm sàng.

2. Xét nghiệm sinh hoá máu

Hóa sinh có thể gợi ý tổn thương gan đang diễn ra (tăng ALT hoặc ALP) hoặc rối loạn chức năng (giảm albumin máu, hạ đường huyết và giảm urê). Các xét nghiệm sinh hóa có thể cần được yêu cầu cụ thể, vì chúng không phải lúc nào cũng có trong hồ sơ do các phòng thí nghiệm cung cấp, bao gồm amylase, lipase và tổng bilirubin huyết thanh.

3. Phân tích nước tiểu

• Vì chó có ngưỡng bilirubin liên hợp ở thận thấp nên người ta thường phát hiện thấy một lượng nhỏ bilirubin và các tinh thể mật lẻ tẻ trong nước tiểu chó bình thường, cô đặc. Việc phát hiện nồng độ bilirubin trong nước tiểu cao hơn (2+ trở lên trên que nhúng), đặc biệt là trong nước tiểu loãng. 
• Vì các ống thận của chó có thể kết hợp một số bilirubin, nên bilirubin niệu cũng có thể xảy ra với bệnh vàng da trước gan mặc dù bilirubin không liên hợp với protein không thể đi trực tiếp vào nước tiểu. 

4. Phân

Sự hiện diện của phân có cồn hoặc tăng tiết mỡ gợi ý nhiều đến vàng da sau gan do tắc mật hoàn toàn. Tuy nhiên, tắc mật một phần thường đi kèm với màu sắc và thành phần phân bình thường.

IV. Kế hoạch trị liệu bệnh vàng da ở chó

• Nên ưu tiên kiểm tra đường huyết và bổ sung glucose nếu cần (1 ml / kg dung dịch dextrose 50% được pha loãng 50:50 với dung dịch thay thế dưới dạng thuốc tiêm truyền ngay sau đó bổ sung glucose 2,5% hoặc 5% trong dịch truyền tĩnh mạch) . 
• Một kế hoạch điều trị ban đầu cụ thể hơn và dài hạn hơn sẽ phụ thuộc vào chẩn đoán(nếu không thể có xác định được chính xác vấn đề) thì danh sách chẩn đoán phân biệt được ưu tiên, tinh chỉnh.

1. Với vàng da trước gan

Ổn định có thể bao gồm liệu pháp truyền máu với điều trị lâu dài hơn được điều chỉnh cho phù hợp với nguyên nhân cơ bản của bệnh thiếu máu tan máu.

2. Vàng da tại gan

• Nếu bệnh leptospirosis nằm trong danh sách khác biệt, nên bắt đầu điều trị bằng ampicillin tiêm tĩnh mạch càng sớm càng tốt. Cũng nên nhớ rằng bệnh leptospirosis là một chứng bệnh ở động vật và có thể gây ra bệnh nặng cho người do đó cần phải thực hiện các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt
• Với tất cả các trường hợp mắc chứng icterus, nên đánh giá thời gian đông máu và nếu dùng huyết tương tươi đông lạnh kéo dài thì nên cân nhắc – điều này đặc biệt quan trọng nếu con vật sẽ tiến hành lấy mẫu xâm lấn mô gan.

3. Vàng da sau gan

Nếu vỡ đường mật được chẩn đoán hoặc có dấu hiệu tắc mật ngoài gan rõ rệt, thì cần điều trị phẫu thuật. Động vật bị viêm tụy nên được điều trị hỗ trợ và dinh dưỡng tiêu chuẩn; hiện tượng vàng da sẽ được giải quyết khi tuyến tụy giảm sưng.

> Xem thêm các chương trình khuyến mãi tại Bệnh Viện Thú Y PetHealth